7.2. POCHODNE INSTRUMENTY FINANSOWE

Zasady rachunkowości

Pochodne instrumenty finansowe nieobjęte rachunkowością zabezpieczeń

Pochodne instrumenty finansowe, zawarte w celu zabezpieczenia ryzyka Grupy, które nie stanowią instrumentu zabezpieczającego
w rachunkowości zabezpieczeń, klasyfikuje się do aktywów/zobowiązań finansowych wycenianych w wartości godziwej przez wynik finansowy. Instrumenty te stanowią zabezpieczenie w sensie ekonomicznym. Grupa dopuszcza też zawieranie transakcji spekulacyjnych, jednak są one ściśle kontrolowane i ograniczone przez limity ryzyka.

 

Do instrumentów pochodnych zaklasyfikowanych do wycenianych w wartości godziwej zalicza się również te instrumenty pochodne, w stosunku do których unieważniono powiązanie zabezpieczające.

Instrumenty pochodne ujmuje się początkowo w wartości godziwej i wycenia na każdy dzień bilansowy w wartości godziwej z ujęciem skutków wyceny w rachunku zysków i strat w pozycji koszty finansowe netto (m.in. wyceny instrumentów zabezpieczających działalność finansową,
np. zaciągnięte zobowiązania dłużne) oraz pozostałe przychody i koszty operacyjne (transakcje zabezpieczające nie objęte rachunkowością zabezpieczeń, m.in. kontrakty forward).

 

Rachunkowość zabezpieczeń

Grupa stosuje rachunkowość zabezpieczeń w celu odpowiedniego ujęcia w księgach zabezpieczanego ryzyka zmian cen zakupu gazu oraz kursu walutowego (EUR/PLN i USD/PLN) związanego z przyszłymi zakupami/sprzedażą gazu. Ryzyko zmiany cen gazu wynika z wysoce prawdopodobnych prognozowanych przyszłych transakcji zakupu gazu przez Grupę. W odniesieniu do tych transakcji stosowana jest rachunkowość zabezpieczeń przepływów pieniężnych.

 

Instrumentami zabezpieczającymi są instrumenty pochodne.

 

Zyski i straty wynikające ze zmiany wartości godziwej instrumentu zabezpieczającego przepływy pieniężne ujmowane są w odrębnej pozycji kapitałów własnych (Kapitał z tytułu stosowania rachunkowości zabezpieczeń), w takiej części, w jakiej dany instrument stanowi skuteczne zabezpieczenie związanej z nim pozycji zabezpieczanej. Część nieskuteczną odnosi się w rachunek zysków i strat. Wynik skuteczny zabezpieczenia odniesiony przez okres jego trwania na kapitał jest przenoszony z kapitału do początkowego kosztu wartości zapasów lub wpływa na wynik ze sprzedaży gazu.

 

Grupa zaprzestaje klasyfikowania instrumentów jako zabezpieczające, jeżeli instrument pochodny wygaśnie, zostanie sprzedany, rozwiązany lub zrealizowany albo jeśli zabezpieczenie przestaje spełniać kryteria rachunkowości zabezpieczeń oraz zaprzestano oczekiwać realizacji planowanej transakcji.

 

Grupa zawiera transakcje dotyczące następujących instrumentów pochodnych:

Instrumenty pochodne objęte rachunkowością zabezpieczeń

Opis oraz cel wykorzystania instrumentu przez Grupę
Kontrakty forward walutowe
Forward to transakcja na sprzedaż bądź zakup waluty za z góry określoną cenę wykonania z datą realizacji większą niż dwa dni robocze od daty, w której ustalane są warunki transakcji forward. Grupa korzysta z kontraktów walutowych forward w celu zabezpieczenia przed wahaniem kursów walutowych w USD i EUR w kontraktach na przyszłe zakupy/sprzedaż towaru. Kontrakt forward rozliczany do średniej/swap walutowy ma rozliczenie nierzeczywiste wynikające z różnicy pomiędzy ceną wykonania a uśrednioną ceną z danego miesiąca.
Swap towarowy
Instrument dotyczący transakcji, w której strony zobowiązują się do wymiany płatności w ustalonym dniu. Płatności te naliczane są w oparciu o ustalone ilości określonego towaru i jego cenę. W ramach transakcji jedna ze stron zobowiązuje się płacić stałą cenę, natomiast druga cenę zmienną. Nie dochodzi jednakże do fizycznej wymiany towarów będących przedmiotem transakcji. Spółki z Grupy wykorzystują instrument jako zabezpieczenie przed zmiennością ceny zakupu/sprzedaży gazu.

Instrumenty pochodne objęte rachunkowością zabezpieczeń

Opis oraz cel wykorzystania instrumentu przez Grupę
CCIRS
Cross Currency Interest Rate Swap - to instrument, w którym dla danej umówionej kwoty bazowej następuje zamiana przepływów dotyczących stopy procentowej i waluty po stałym ustalonym kursie wymiany. Instrumenty te zamieniają zmienne oprocentowanie wyrażone w NOK na zmienne oprocentowanie wyrażone w PLN lub stałe oprocentowanie wyrażone w EUR na zmienne oprocentowanie wyrażone w PLN.
Kontrakty forward walutowe
Opis oraz cel instrumentu został podany w poprzedniej tabeli.
Kontrakty futures na energię elektryczną1
Futures to wystandaryzowana transakcja umożliwiająca sprzedaż bądź zakup towaru na rynku regulowanym za z góry określoną cenę wykonania z datą realizacji większą niż dwa dni robocze od daty, w której ustalane są warunki transakcji futures. Spółki z Grupy wykorzystują instrument w celu ekonomicznego zabezpieczenia przed zmianami cen przyszłych zakupów energii elektrycznej oraz gazu.
Kontrakty futures na CO2
Futures to wystandaryzowana transakcja umożliwiająca sprzedaż bądź zakup uprawnień do emisji CO2 na rynku regulowanym za z góry określoną cenę wykonania z datą realizacji większą niż dwa dni robocze od daty, w której ustalane są warunki transakcji futures. Spółki z Grupy wykorzystują instrument w celu ekonomicznego zabezpieczenia przed zmianami cen przyszłych zakupów uprawnień do emisji CO2.
Kontrakty forward na energię elektryczną oraz gaz
Forward to transakcja umożliwiająca sprzedaż bądź zakup towaru za z góry określoną cenę wykonania z datą realizacji większą niż dwa dni robocze od daty, w której ustalane są warunki transakcji forward. Spółki z Grupy wykorzystują instrument w celu ekonomicznego zabezpieczenia przed zmianami cen przyszłych zakupów energii elektrycznej oraz gazu.2
1. EE- futures Phelix na energię elektryczną zawierany na giełdzie EEXEuropean Energy Exchange – niemiecki hub gazowy, punkt obrotu gazem naturalnym w Niemczech
2. Forwardy na energię elektryczną oraz gaz zawierane na Towarowej Giełdzie Energii S.A.

   
2019
2018

 

 

Aktywa
Zobowiązania
Aktywa
Zobowiązania
Instrumenty pochodne, dla których stosowana jest rachunkowość zabezpieczeń
  1 088
  306
  390
  358
Instrumenty pochodne, dla których nie jest stosowana rachunkowość zabezpieczeń
  1 539
  991
  928
  802
Razem
  2 627
  1 297
  1 318
  1 160

Instrumenty pochodne zabezpieczające w rachunkowości zabezpieczeń

 

2019
2018
Typ instrumentu pochodnego
Wartość bazowa instrumentu (w mln)
Okres wystąpienia przepływów pieniężnych i ich wpływu na wynik finansowy
Cena lub przedział ceny realizacji instrumentu
Średnia ważona cena wykonania
Wartość godziwa instrumentów podlegających rachunkowości zabezpieczeń przepływów pieniężnych
Wartość bazowa instrumentu (w mln)
Okres wystąpienia przepływów pieniężnych i ich wpływu na wynik finansowy
Wartość godziwa instrumentów podlegających rachunkowości zabezpieczeń przepływów pieniężnych

Pochodne instrumenty zabezpieczające ryzyko walutowe w kontraktach na zakup i sprzedaż gazu  

        Forward
 
 
 
 
 
 
 
 
               USD
371 USD
do 3 lat
3,34-3,76
3,65
  54
901 USD
do 3 lat
  216
               USD
601 USD
do 3 lat
3,80-3,99
3,86
  (39)
77 USD
1-3 m-cy
  (1)
                EUR
970 EUR
do 3 lat
4,40-4,57
4,46
  120
1 354 EUR
do 3 lat
  50
                EUR
-
-
-
-
  -  
438 EUR
do 3 lat
  (18)
               EUR/USD
42 EUR
do 3 lat
1,14-1,18
1,16
  2
-
-
  -  
 
 
 
 
 
  137
 
 
  247

Pochodne instrumenty zabezpieczające ceny zakupu i sprzedaży gazu 

        Swap TTF DA
41 MWh
do 3 lat
12,18-21,71
18,55
  807
9 MWh
do 3 lat
  67
        Swap TTF MA
2 MWh
1-3 m-cy
12,2
12,20
  (1)
2 MWh
1-3 m-cy
  (9)
        Swap TTF DA
12 MWh
do 12 m-cy
13,03-19,51
16,74
  (254)
3 MWh
do 3 lat
  (54)
        Swap GASPOOL DA
4 MWh
do 3 lat
15,97-21,98
19,00
  105
6 MWh
do 3 lat
  57
        Swap GASPOOL DA
-
-
-
-
  -  
16 MWh
do 3 lat
  (276)
        HH NYMEXNowojorska Giełda Towarowa
15 MMBTU
do 3 lat
2,35-2,66
2,48

 

  (12)
-
-
  -  
 
 
 
 
 
  645
 
 
  (215)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Razem  
  782
 
Razem  
  32
 

 

 

W tym:
Aktywa
  1 088
W tym:
Aktywa
  390
 

 

 

 

Zobowiązania
  306
 
Zobowiązania
  358

2019

                   
Typ instrumentu zabezpieczającego
Wartość nominalna
Wartość bilansowa
Nazwa pozycji
 w bilansie, która zawiera instrument zabezpieczający
Zmiana wartości godziwej instrumentu zabezpieczającego stosowanego jako podstawa ujęcia nieefektywności zabezpieczenia
w danym okresie  
Zyski lub straty z tytułu zabezpieczenia dla okresu sprawozdawczego, które zostały ujęte w innych całkowitych dochodach
Kwota nieefektywności zabezpieczenia ujęta w rachunku zysków i strat
Pozycja zestawienia całkowitych dochodów (rachunku zysków i strat)
 w której ujęto kwotę nieefektywności
Kwota przeklasyfikowana z rezerwy z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych do wyniku finansowego jako korekta z tytułu przeklasyfikowania  
Pozycja w sprawozdaniu
z całkowitych dochodów (rachunku zysków i strat), która zawiera korektę z tytułu przeklasyfikowania
Aktywa
Zobowiązania
ZABEZPIECZENIA PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH 
RYZYKO WALUTOWE
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Forwardy na kupno waluty (USD)
  3 688
  54
  39
 Pochodne instrumenty finansowe
  287
  72
  -  
 Przychody / koszty operacyjne
  -  
 nie dotyczy
Forwardy rozliczane do średniej na sprzedaż waluty (EUR)
  186
  2
  -  
 Pochodne instrumenty finansowe
  2
  2
  -  
 Przychody / koszty operacyjne
  -  
 Przychody ze sprzedaży gazu
Forwardy rozliczane do średniej na sprzedaż waluty (EUR)
  4 133
  120
  -  
 Pochodne instrumenty finansowe
  444
  129
  288
 Przychody / koszty operacyjne
  (25)
 Przychody ze sprzedaży gazu
RYZYKO CEN TOWARÓW
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kontrakty basis swap na indeksy cen gazu
  88
  1
  1
 Pochodne instrumenty finansowe
  396
  286
  85
 Przychody / koszty operacyjne
  (276)
 Przychody ze sprzedaży gazu
Kontrakty swap na indeksy cen gazu
  2 899
  911
  254
 Pochodne instrumenty finansowe
  1 547
  1 013
  713
 Przychody / koszty operacyjne
  (269)
 Przychody ze sprzedaży gazu
Kontrakty swap na indeksy cen produktów ropopochodnych
  128
  -  
  12
 Pochodne instrumenty finansowe
  (18)
  (11)
  (6)
 Przychody / koszty operacyjne
  -  
 nie dotyczy
ZABEZPIECZENIE WARTOŚCI GODZIWEJ
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Razem
  11 122
  1 088
  306
  -  
  2 658
  1 491
  1 080
  -  
  (570)
  -  

2018

                   
Typ instrumentu zabezpieczającego
Wartość nominalna
Wartość bilansowa
Nazwa pozycji
w bilansie, która zawiera instrument zabezpieczający
Zmiana wartości godziwej instrumentu zabezpieczającego stosowanego jako podstawa ujęcia nieefektywności zabezpieczenia
w danym okresie  
Zyski lub straty
z tytułu zabezpieczenia dla okresu sprawozdawczego, które zostały ujęte w innych całkowitych dochodach
Kwota nieefektywności zabezpieczenia ujęta w rachunku zysków i strat
Pozycja zestawienia całkowitych dochodów (rachunku zysków
i strat), w której ujęto kwotę nieefektywności
Kwota przeklasyfikowana z rezerwy z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych do wyniku finansowego jako korekta z tytułu przeklasyfikowania  
Pozycja w sprawozdaniu
z całkowitych dochodów (rachunku zysków i strat), która zawiera korektę z tytułu przeklasyfikowania
Aktywa
Zobowiązania
ZABEZPIECZENIA PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH
RYZYKO WALUTOWE
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Forwardy na kupno waluty (USD)
  3 678
  216
  1
 Pochodne instrumenty finansowe
  215
  418
  -  
 Przychody / koszty operacyjne
  -  
  -  
Forwardy rozliczane do średniej na sprzedaż waluty (EUR)
  7 707
  50
  18
 Pochodne instrumenty finansowe
  27
  30
  -  
 Przychody / koszty operacyjne
  (3)
 Przychody ze sprzedaży gazu
RYZYKO CEN TOWARÓW
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kontrakty basis swap na indeksy cen gazu
  208
  34
  9
 Pochodne instrumenty finansowe
  25
  (193)
  -  
 Przychody / koszty operacyjne
  217
 Przychody ze sprzedaży gazu
Kontrakty swap na indeksy cen gazu
  3 081
  90
  330
 Pochodne instrumenty finansowe
  (189)
  (359)
  (10)
 Przychody / koszty operacyjne
  164
 Przychody ze sprzedaży gazu
Kontrakty swap na indeksy cen produktów ropopochodnych
  -  
  -  
  -  
 Pochodne instrumenty finansowe
  -  
  28
  -  
 Przychody / koszty operacyjne
  -  
  -  
ZABEZPIECZENIE WARTOŚCI GODZIWEJ
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Razem
  14 674
  390
  358
  -  
  78
  (76)
  (10)
  -  
  378
  -  

Wpływ zabezpieczenia przepływów pieniężnych przedstawia poniższa tabela.

 
2019
2018
Pozycje zabezpieczane
Zmiana wartości pozycji zabezpieczanej stosowanej jako podstawa ujęcia nieefektywności zabezpieczenia
w danym okresie
Saldo rezerwy
z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych dla kontynuowanych zabezpieczeń
Saldo pozostające
w rezerwie z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych z tytułu wszelkich powiązań zabezpieczających, dla których nie stosuje się już rachunkowości zabezpieczeń  
Zmiana wartości pozycji zabezpieczanej stosowanej jako podstawa ujęcia nieefektywności zabezpieczenia w danym okresie
Saldo rezerwy
z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych dla kontynuowanych zabezpieczeń
Saldo pozostające
w rezerwie z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych z tytułu wszelkich powiązań zabezpieczających, dla których nie stosuje się już rachunkowości zabezpieczeń  
RYZYKO WALUTOWE
 
 
 
 
 
 
Zabezpieczenie gazu (USD)
  (287)
  16
  -  
  215
  215
  -  
Zabezpieczenie gazu  (EUR/USD)
  (2)
  2
  -  
  -  
  -  
  -  
Zabezpieczenie gazu (EUR)
  (156)
  93
  38
  (27)
  32
  (5)
RYZYKO CEN TOWARÓW
 
 
 
 
 
 
Kontrakty na gaz indeksowane do miesięcznych indeksów cen gazu
  (310)
  33
  1
  (25)
  25
  1
Kontrakty na gaz indeksowane do dziennych indeksów cen gazu
  (846)
  606
  133
  179
  (182)
  2
Kontrakty na gaz indeksowane do miesięcznych indeksów cen produktów ropopochodnych
  15
  (12)
  -  
  -  
  -  
  -  
Razem
  (1 586)
  738
  172
  342
  90
  (2)

Zmiany stanu rezerwy z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych przedstawia poniższa tabela.

 

2019
2018
Stan na początek okresu
  88
  8
RYZYKO WALUTOWE
 
 
Zyski lub straty wynikające z zabezpieczenia, ujęte w pozostałych całkowitych dochodach w ciągu okresu sprawozdawczego 
  202
  448
Kwota przeklasyfikowana z rezerwy z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych do rachunku zysków  i strat jako korekta z tytułu przeklasyfikowania 
  (25)
  (3)
Kwota przeniesiona z rezerwy z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych i ujęta jako korekta wartości bilansowej zapasów
  (271)
  (194)
RYZYKO CEN TOWARÓW
 
 
Zyski lub straty wynikające z zabezpieczenia, ujęte w pozostałych całkowitych dochodach w ciągu okresu sprawozdawczego 
  1 287
  (524)
Część straty przeniesiona do rachunku zysków i strat w związku z brakiem oczekiwania wystąpienia pozycji zabezpieczanej
  -  
  (1)
Kwota przeklasyfikowana z rezerwy z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych do rachunku zysków  i strat jako korekta z tytułu przeklasyfikowania 
  (545)
  381
Kwota przeniesiona z rezerwy z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych i ujęta jako korekta wartości bilansowej zapasów
  174
  (11)
Kwota przeklasyfikowana z rezerwy z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych do rachunku zysków  i strat jako korekta z tytułu przeklasyfikowania dla tych powiązań dla których rachunkowość zabezpieczeń nie jest już stosowana
  -  
  (16)
Stan na koniec okresu
  910
  88

Instrumenty pochodne nieobjęte rachunkowością zabezpieczeń

 

2019
2018
Typ instrumentu pochodnego
Wartość bazowa instrumentu (w mln)
Wartość godziwa instrumentów niepodlegających rachunkowości zabezpieczeń
Wartość bazowa instrumentu (w mln)
Wartość godziwa instrumentów niepodlegających rachunkowości zabezpieczeń

Pochodne instrumenty dotyczące ryzyka stopy procentowej oraz ryzyka kursowego

        CCIRS
 
 
 
 
                NOK
2 318 NOK
                        90
2 318 NOK
                      94
        Forward
 
 
 
 
                EUR
608 EUR
                        89
573 EUR
                      16
                EUR
1 EUR
                        -  
97 EUR
                       (8)
                EUR
610 EUR
                       (49)
336 EUR
                     (15)
 
 
                      130
 
                      87
 

 

 

   

Pochodne instrumenty ekonomicznie zabezpieczające ceny zakupu energii elektrycznej

        Forward
 
 
 
 
                Energia Elektryczna TGE
12 MWh
                        18
0,25 MWh
                      12
                Energia Elektryczna TGE
1 MWh
                        (5)
8 MWh
                       (7)
                Energia Elektryczna OTC
1 MWh
                        34
1 MWh
                      75
                Energia Elektryczna OTC
1 MWh
                       (22)
2 MWh
                     (97)
        Futures
 
 
 
 
                Energia Elektryczna EEXEuropean Energy Exchange – niemiecki hub gazowy, punkt obrotu gazem naturalnym w Niemczech AG
2 MWh
                        69
5 MWh
                    203
                Energia Elektryczna EEXEuropean Energy Exchange – niemiecki hub gazowy, punkt obrotu gazem naturalnym w Niemczech AG
3 MWh
                       (81)
5 MWh
                   (180)
 
 
                        13
 
                        6
 

 

 

   

Pochodne instrumenty zabezpieczające ceny zakupu i sprzedaży gazu

        Forward
 
 
 
 
                Gaz OTC
16 MWh
                      393
30 MWh
                    305
                Gaz OTC
13 MWh
                     (310)
33 MWh
                   (342)
        Futures
 
 
 
 
                Gaz TGE
2 MWh
                       (54)
-
                      -  
                Gaz ICE(ang. Intercontinental Exchange) – amerykańska giełda wyspecjalizowana w handlu energią i surowcami ENDEX B.V.
4 MWh
                        91
7 MWh
                      85
                Gaz ICE(ang. Intercontinental Exchange) – amerykańska giełda wyspecjalizowana w handlu energią i surowcami ENDEX B.V.
4 MWh
                       (92)
5 MWh
                     (63)
                Gaz POWERNEXT SA
2 MWh
                        40
6 MWh
                      74
                Gaz POWERNEXT SA
3 MWh
                       (72)
6 MWh
                     (59)
        Swap
 
 
 
 
                GASPOOL DA
9 MWh
                      235
-
                      -  
                GASPOOL DA
7 MWh
                       (99)
-
                      -  
                Swap TTF MA
-
                        -  
1 MWh
                        2
                Swap TTF DA
21 MWh
                      473
5 MWh
                      37
                Swap TTF MA
9 MWh
                       (44)
1 MWh
                     (11)
                Swap TTF DA
9 MWh
                     (159)
2 MWh
                       (7)
 
 
                      402
 
                      21
 

 

 

   

Pochodne instrumenty zabezpieczające ceny ropy naftowej

        Futures
 
 
 
 
                Ropa naftowa ICE(ang. Intercontinental Exchange) – amerykańska giełda wyspecjalizowana w handlu energią i surowcami Futures Europe
-
                        -  
-
                      11
                Ropa naftowa ICE(ang. Intercontinental Exchange) – amerykańska giełda wyspecjalizowana w handlu energią i surowcami Futures Europe
-
                        -  
-
                     (11)
 
 
                        -  
 
                      -  
 

 

 

   

Pochodne instrumenty zabezpieczające ceny zakupu praw do emisji CO2

        Forward
24 EUR
                        (1)
2 EUR
                      -  
        Forward
-
                        -  
16 EUR
                      -   
        Futures
3 t
                        (1)
1 t
                      -  
 
 
                        (2)
 
                      -  
 

 

 

   

Pochodne instrumenty zabezpieczające ceny zakupu akcji

        Opcje
9 mln szt akcji
                         5
 9 mln szt akcji
                      12

 

 

 

 

 

 
Razem  
                      548
Razem  
                    126
 

W tym:

 

W tym:

 
 
Aktywa
                   1 539
Aktywa
                    928
 
Zobowiązania
                      991
Zobowiązania
                    802

 

Wycena aktywów oraz zobowiązań z tytułu pochodnych instrumentów finansowych klasyfikowana jest do poziomu 1 i 2 w hierarchii wartości godziwej. W 1 poziomie hierarchii wartości godziwej do wyceny wykorzystywane są notowania rynkowe cen instrumentów natomiast w 2 poziomie wycena przy zastosowaniu obserwowalnych danych wejściowych innych niż ceny notowane.
 

Instrument
Metoda wyceny
Główne dane w modelu wyceny
Opcje walutowe call
Model Garmana-Kohlhagena
Dane rynkowe dotyczące: stóp procentowych, kursów walutowych, basis spread'ów cen towarów i zmienności towarowej (volatility)
Towarowe opcje azjatyckie call i put
Model Espen Levy'ego
Kontrakty forward, forwardy rozliczane do średniej, swapy towarowe oraz transakcje CCIRS i IRS
Metoda dyskontowa

 

Powrót do góry